Indianen in Rotterdam, dat zie je niet zo vaak. Maar in november 1980 lopen er honderden indianen door de stad. De reden: een grote indianenconventie in De Doelen, georganiseerd door het Russell Tribunaal. Dat indianen in Amerika het de afgelopen eeuwen niet makkelijk hebben gehad en oneerlijk zijn behandeld, daar hoef je geen wetenschapper voor te zijn. Maar de rechten en misdrijven tegen indianenvolkeren zijn nooit inhoudelijk behandeld. Tot 1980. In november van dat jaar strijkt het Russell-tribunaal neer in Rotterdam. Deze rechtbank behandelt de rechtsposities van onderdrukte groepen. Het is een soort voorloper van het Internationaal Strafhof in Den Haag. In tegenstelling tot het strafhof hebben de uitspraken van het Russell-tribunaal geen gevolgen. Na eerdere bijeenkomsten over Zuid-Amerika en Vietnam, gaat het in 1980 over de rechten van indianenvolken in Noord- en Latijns Amerika. Als locatie wordt gekozen voor de Doelen in Rotterdam. Doelstellingen De behandeling van de zaak van de Hopi-indianen in de Verengide Staten. Foto: Rob Bogaert, Anefo. Nationaal Archief. Het tribunaal heeft drie doelstellingen, schrijven de kranten in februari 1980: het lot van de indianen in Noord- en Zuid-Amerika onder de aandacht brengen; een mogelijkheid bieden aan de indianen om hun grieven te uiten en het doen van aanbevelingen voor overheden. “De internationale gemeenschap móet deze top organiseren. Daar hebben we zelf geen tijd voor”, zegt een woordvoerder van de indianen. “Wij hebben het te druk met overleven.” Voorbereiding Loopt Rotterdam een beetje warm voor zo’n internationale gebeurtenis? Natuurlijk, Rotterdammers vinden het misschien wel belangrijk, maar echt geïnteresseerd… nee, niet echt. Dat blijkt wel als er een benefietavond wordt gehouden voor het tribunaal, want in februari is er nog een tekort van fl. 300.000,-. Meerdere artiesten doen belangeloos mee aan de avond. Onder hen zijn Jules de Korte, Hans Dorrestein, Freek de Jonge en Liesbeth List. Maar een enorme run ontstaat er niet op de kaarten. Sterker nog, op de dag van het benefiet zijn er nog heel veel kaarten over. Het feestje gaat wel door. Ook het Museum voor Land- en Volkenkunde (het huidige Wereldmuseum) houdt een speciale expositie over indianen. Hoe druk het daar is, is niet bekend. Indianen op de Lijnbaan In de aanloop naar de opening van het tribunaal op 24 november komen de eerste stamhoofden naar Rotterdam. Ze kijken hun ogen uit. “Het is een schande dat zo’n tribunaal als dit nodig is”, zegt burgemeester André van der Louw van Rotterdam. “Het is absurd dat particulieren zich moeten organiseren omdat overheden mensen zoveel aandoen. Het enige verheugende is dat er mensen zijn die zich hiervoor willen inzetten.” Foto: Rob Bogaerts, Anefo. Nationaal Archief ‘Er wordt elke dag gemoord’ Ruim tien dossiers worden inhoudelijk behandeld tijdens het tribunaal. Tijdens één van die zaken verschijnen Pedro en Juana uit Guatamala op het podium. Omdat ze hun leven niet zeker zijn, doen ze hun verhaal met een soort sjaal voor hun gezicht. Als ze herkend zouden worden zou het hun doodsvonnis zijn, zeggen ze. De twee vertellen hoe paramilitairen hun gebied binnendringen en vervolgens bedreigen en intimideren. Vrouwen worden volgens de twee verkracht en ouderen en kinderen mishandeld. “Er wordt elke dag gemoord”, zegt een van de twee. De indianen besluiten de Spaanse ambassade in Guatamala te bezetten. Ze eisen dat er een onafhankelijk onderzoek komt naar de wandaden van het leger. Militairen vallen de ambassade binnen en bij het geweld dat daarop volgt komen 21 indiaanse boeren om het leven. De Spaanse ambassadeur, die het legeringrijpen als enige overleefde, noemt de gebeurtenissen een ‘beestachtige daad’. En zo komen er meer verhalen langs. De meeste aanklachten zijn overigens gericht tegen de Verenigde Staten. Uitspraak Zes dagen later doet het tribunaal uitspraak. De rechten van de indianen zijn ernstig geschonden, zo is de uitkomst. Niet alleen overheden, maar ook multinationals en de kerk hebben de fundamentele rechten van de indianen geschonden. De leden van het tribunaal baseren zich op nationale en internationale wetten, zoals de verklaring van de rechten van de mens van de Verenigde Naties. Ook de beladen term volkerenmoord valt een paar keer. Behalve met veertig vonnissen komt het tribunaal ook met aanbevelingen. “Indiaanse volkeren moeten volgens hun eigen opvattingen worden erkend. Ze moeten niet worden beoordeeld op grond van waardesystemen van vreemde overheersers.” Ook de bekering van indianen door zendelingen moet stoppen, zo wordt gezegd. Gevolgen De betrokken overheden vinden het Russell-tribunaal maar niets. Zo krijg een van de belangrijkste sprekers, een indianenleider uit Brazilië, geen uitreisvisum om in Rotterdam te kunnen zijn. Hij moet naar de Hoge Raad stappen, om alsnog toestemming te krijgen. Hij wordt in het gelijk gesteld en komt halverwege de meerdaagse bijeenkomst in Rotterdam aan. En de uitspraken, wat doen de Amerikaanse overheden daarmee? Eigenlijk niets. Volgens de jury is het ‘veelzeggend’ dat geen enkel land zich tijdens het tribunaal heeft verdedigd tegen de aanklachten. Zelfs de Verenigde Staten niet, die in vier gevallen worden veroordeeld. Guatemala en Bolivia hebben schuldig gemaakt aan volkerenmoord, zo vinden de ‘rechters’. Alle uitspraken gaan richting de Verenigde Naties en het Internationaal Gerechtshof, een kleine 20 kilometer verderop. Of er vervolgens nog iets is gedaan met de uitspraak van het Russell-tribunaal in Rotterdam is onduidelijk.