Het plotselinge vertrek van Bisschop Bär

Hij is geliefd in de regio en het komt als een donderslag bij heldere hemel: het vertrek van Bisschop Bär van het bisdom Rotterdam. In maart 1993 legt hij zijn functie neer. Bär gaat terug naar het klooster in het Belgische Chevetogne. Achter zijn vertrek gaat een machtsspel schuil.

Philippe Bär (1928) wordt geboren in Nederlands-Indië in een Nederlands-hervormd gezin. Tijdens de Tweede Wereldoorlog komt hij in een Jappenkamp terecht. “Alleen door het geloof heb ik daar stand kunnen houden”, zegt hij later.

Na de oorlog komt hij naar Nederland en gaat hij theologie studeren. Daarna treedt hij toe tot het Benedictijner klooster van Chevetogne. In 1982 wordt hij benoemd tot hulpbisschop in Rotterdam van bisschop Simonis. Ook vervult hij de rol van legerbisschop. Als Simonis wordt benoemd tot aartsbisschop van Utrecht, volgt Bär hem op in 1983 als bisschop van Rotterdam.

Gezien
Bär ontwikkelt zich tot een liberale en geliefde bisschop. “Hij was graag gezien”, zegt Henk Müller, journalist van de Volkskrant. Hij schrijft in 1994 ook een boek over Bär. “Hij had veel contacten in het leger en ook met de Koninklijke familie. Hij trouwde in 2010 nog Carlos de Bourbon Parma.”

Alles lijkt in orde, totdat hij op 13 maart 1993 onverwacht opstapt:

“Het vertrek van Bär sloeg in als een bom”, zegt Müller. “Ik herinner me nog dat hij begin maart een persconferentie gaf, waarbij hij plotseling vertrok naar België. Hij was helemaal in paniek.”

Volgens de eerste verhalen was Bär oververmoeid en ingestort maar dat gelooft Müller niet. “Ik had hem twee maanden ervoor nog gesproken in Rome en toen was hij nog volop ‘alive and kicking’. Er was meer aan de hand.”

Politieke spelletjes

Dan volgt er een verhaal dat zou in een hedendaagse dramaserie zou passen. Het begint een paar maanden eerder, bij een andere bisschop. Müller: “Kort daarvoor was monseigneur Gijsen, de conservatieve tegenhanger van Bär, opgestapt. Officieel was dat vanwege gezondheidsredenen, maar er speelde van alles in de priesteropleiding. Er was een conrector die een homoseksuele relatie had met een leerling. Het Vaticaan zag dat niet zitten en heeft toen gezegd dat Gijsen moest opstappen.”

“Daarop dacht de rechtervleugel van de Katholieke kerk ‘wacht even, die Bär dat is iemand die gaat voor het kardinaalschap. Dat is een linkse figuur. Daar gaan ook allemaal verhalen over. Die zullen we even laten merken dat we ook iets kunnen’. Het was eigenlijk een uitruil. Gijsen weg, dan hij ook weg.”
Kort na het vertrek naar België heeft Müller contact met Bär. Die geeft toe dat de gezondheid niet de reden was voor het vertrek. Hij werd gechanteerd.

Dossier
“Er was een dossier”, zegt Müller. “Maar wat daar nou precies in stond dat is mij niet echt duidelijk geworden.” Uit stukken uit het leger –daar was Bär nog al die tijd actief- blijkt dat er mogelijk sprake was van homoseksuele relaties. “Er zouden ook foto’s zijn”, gaat Müller verder. “En toen er werd gedreigd dat het dossier zou worden doorgespeeld naar de media, was het duidelijk dat het beter was voor Bär om op te stappen.”

In de eerste jaren na zijn vertrek is Bär nog regelmatig in de media. Ook Radio Rijnmond mag in 1999 een keer langskomen in Chevetogne. “Ik had geen ander idee dan hier naartoe komen”, zegt hij tegen verslaggever Paul Verspeek. “Ik heb hier altijd mijn kamer gehad. Dit is mijn plek.”

Maar ook in de Belgische veiligheid weigert Bär openheid van zaken te geven over de gebeurtenissen van ’93: “Ik heb er niet tegen geknokt en dat blijft zo. Er viel niet tegen te vechten en dat heb ik ook niet gedaan. Het was toen een besluit waarover ik dacht ‘dit is het enige wat ik nu kan doen. Daar blijf ik bij.”

Bisschop Bar weg by Vergetenverhalen on Mixcloud

In de schaduw
“Maar Bär kwam ondanks zijn vertrek zoveel in de media, dat volgens de Katholieke kerk ook weer niet helemaal de bedoeling”, gaat Müller verder. “Dus hij kreeg een spreekverbod opgelegd.”

Maar ondanks dat Bär inmiddels de 80-jarige leeftijd is gepasseerd, zit hij niet stil. Hij maakt reizen, naar Latijns-Amerika en Egypte. Ook bezoekt hij vrienden in Nederland. Zijn periode in Rotterdam noemt hij ‘een werkterrein waar ik ontzettend van genoten had’.

De naam Bär komt nog voorbij in de onderzoeken naar seksueel misbruik in de Katholieke Kerk van de commissie Deetman. “Niet op persoonlijk vlak, maar wel als kerkelijk leider”, zegt Müller. “Op de priesteropleiding in Rotterdam speelde ook van alles, net als bij andere bisdommen. De commissie Deetman concludeerde dat Bär als kerkelijk leider wel erg laconiek op gehandeld heeft. Als iemand in opspraak kwam of iet s met kleine jongetjes had gedaan, dan werd die persoon gewoon op een andere plek gedumpt. Schoon schip werd er niet gemaakt. Zijn bestuurlijke verantwoordelijkheid heeft Bär niet genomen.”

–
Henk Müller is journalist bij de Volkskrant. In 1994 verscheen zijn boek ‘Homo in de Heer’.