In de jaren ’50 vindt een jongen een stenen vrouwenhoofd in een sloot bij Urk. Archeologen zien in het gehavende beeld een Romeins kunstwerk en herkennen er Vrouwe Fortuna in. Als Emmeloord in 1992 stadsrechten krijgt, mag de nieuwe stad zich ‘Civitas Fortunae Emmeloordis’ noemen. Pas in 2011 blijkt dat de archeologen flink hebben geblunderd. Fortuna van Urk (foto: Museum Nieuwland) Archeoloog Gerrit van der Heide houdt in 1955 nog een slag om de arm. De Fortunakop die is gevonden bij een sloot ten oosten van Urk is vermoedelijk tweede-eeuws en van ‘provinciaals Romeinse afkomst’. Maar het beeld kan ook iets later van een Romeins schip zijn gevallen dat het brok kalksteen aan boord had als ballast. De vondst duidt volgens Van der Heide op onmiskenbare sporen van Romeinse nederzettingen in de buurt van Urk. Dat is bijzonder omdat de grens van het toenmalige Romeinse Rijk langs de rivier de Rijn liep. Een stuk zuidelijker dus. Het Fortunabeeld komt te staan in het museum van Schokland en is daar al snel een van de belangrijkste voorwerpen uit de collectie. Twijfels Maar in de jaren ’90 ontstaan twijfels aan de ouderdom van de vrouwenkop. Het beeld is dan verhuisd naar het Museum Nieuw Land in Lelystad. Archeoloog Dick Velthuis van het museum: “Een collega van mij was op bezoek in het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten en ik attendeerde hem op het beeld aangezien mijn collega afgestudeerd was in de Romeinse periode. Hij begon gelijk te lachen en vertelde dat het vermoedelijk een 18de- of 19de-eeuws tuinbeeld was.” Pas in de 21ste-eeuw komt er zekerheid. En dan komt ook een link met Rotterdam aan het licht. Nora Schadee, in 2011 conservator van het Museum Rotterdam: “Er is iemand gekomen bij het museum in Lelystad en die vertelde dat hij als jongen het beeld begin jaren ’40 had gezien in een afwateringssloot bij Creil.” De man had de vrouwenkop zelf willen houden, maar de steenklomp bleek niet te tillen. Hij liet ‘m liggen in een akker op ongeveer 1 kilometer van het water. Daar heeft Van der Heide hem enkele jaren later gevonden en de rest is geschiedenis. Het oude stadhuis te Rotterdam (afbeelding: universiteitsbibliotheek Leiden) Rotterdamse hoek De locatie van de vondst doet een alarmbel rinkelen, zegt Schadee. De plek staat bekend als de Rotterdamse Hoek. Vanaf de zomer van 1940 is daar puin gestort uit het gebombardeerde Rotterdam. Binnenvaartschepen komen af en aan om daar tonnen brokstukken te storten. Er is onder meer een 5,5 kilometer lange dijk boven Urk mee aangelegd. Schadee: “Toen zijn ze gaan nadenken.” Onderzoek wijst uit dat het beeld is gemaakt van een slecht soort negentiende-eeuws zandsteen. En dat was volop voorhanden in het oude Rotterdam. En zo wijst het spoor naar de Rotterdamse binnenstad. Museum Nieuwland tipt Schadee. Die vermoedt dat de vrouwenkop na het bombardement van Rotterdam aan de aandacht is ontsnapt. Direct na de verwoesting van de stad hebben experts zoveel mogelijk brokstukken bekeken en aangegeven welke delen van het puin bewaard moesten blijven. Dat is bij de Fortuna kennelijk niet gebeurd. Stedenmaagd Schadee herkent een stadskroon op het hoofd van de vrouw. Het lijkt erop dat het beeld een stedenmaagd moet voorstellen. In de klassieke oudheid waren stedenmaagden godinnen. Eeuwen later worden ze weer populair als verbeelding van een stad of een land. Zo heeft Dordrecht ook een stedenmaagd, waarvan een beeld is opgenomen in de Groothoofdspoort. Zulke beelden hadden vaak een krans die de stadsmuur moest voorstellen. Detail van het timpaan van het oude stadhuis in Rotterdam (afbeelding: universiteitsbibliotheek Leiden) Schadee denkt dat het Rotterdamse beeld ooit een deel was van de gevel van het oude stadhuis aan de Kaasmarkt. Op een tekening van David Welle (1837) is te zien dat er in het midden van het timpaan zo’n stedenmaagd heeft gezeten. Maar de afbeelding is te onduidelijk om er zeker van te zijn dat het om hetzelfde beeld gaat. Wat nu? De Rotterdamse stedenmaagd blijft in museum Nieuw Land in Lelystad. Museum Rotterdam heeft geen belangstelling voor het 19e-eeuwse beeld. De steenklomp is bovendien zo zwaar dat het transport van de kop een behoorlijke klus wordt. Maar Schadee sluit niet uit dat de vrouwenkop ooit in Rotterdam te zien zal zijn in een tentoonstelling.